ÇATI TİPLERİ, ÇATI ÇEŞİTLERİ NELERDİR?

Doğan Hasol’un Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü’nde çatı ‘yapıların üstünü akıntılı bir tarzda örtecek malzemeyi taşımak üzere yapılan iskelet ‘olarak tanımlanır. Çatının üstüne gelen ve yapıyı yağmur, kar, rüzgar ve güneş ışınları gibi etkenlerden korumak üzere, bu işlere elverişli gereçler ile yapılan tabaka da çatı örtüsüdür.

Çatı, binayı güneş ışınları, yağmur, kar, rüzgar v.b. dış etkilerden korumak üzere, betonarme, ahşap, çelik v.b. malzemelerle konstrüksiyonu oluşturulan, su yalıtımı ve gerektiğinde ısı yalıtımı olan ve kil, çimento, metal, bitüm, polimer, ahşap, cam, doğal taş, seramik v.b. malzemelerle ve bu işlere uygun el aletleri ile oluşturulan bir örtüdür. Şeklinde de tanımlanabilir.

Yapının kullanım amacı, bulunduğu coğrafi konum, imar kanununun gereklilikleri gibi nedenler çatı sistemi tasarımında etkilidir. Çatı modellerini etkileyen ilkeleri şu şekilde sıralayabiliriz.

• İklim koşulları
• Taşıyıcılık özellikleri
• Yapının boyutları ve tasarımı
• Kullanılacak çatı örtüsü malzemesi
• Yapının çevre ile uyumu
• Yönetmelik ve Kanunlar
• Maliyet

Çatılar, dış şekillerine, eğimlerine, konstrüksiyonlarına (taşıyıcı sistemlerine), çatı kaplama malzemelerine göre sınıflandırılabilir ve adlandırılabilirler.

Çatı tiplerini (çeşitlerini) 8 farklı şekilde sınıflandırabiliriz.

Çatı sisteminin taşıyıcıları, ahşap, çelik, betonarme veya birden fazla  malzeme kullanılarak yapılır. Malzeme seçimi, yapının konumunun iklimsel ve sismik özelliklerine, geçilecek açıklığa, ekonomikliğe ve daha birçok kritere bağlı olarak belirlenir.

1.1 Ahşap taşıyıcılı çatılar,

   1.1.1.Ahşap oturtma çatılar,

   1.1.2.Ahşap asma çatılar,

   1.1.3.Ahşap kafes sistem çatılar,

   1.1.4.Laminasyonlu (tutkallı lamine tabakalı) ahşap kirişli çatılar,

   1.1.5.Kutu kesitli kirişli çatılar,

   1.1.6.Kontrplak veya OSB dolgulu I kesitli kirişli çatılar,

   1.1.7.Masif ahşap dolgulu I kesitli kirişli çatılar,

1.2 Çelik taşıyıcılı çatılar,

   1.2.1.Çelik profil makaslı çatılar,

   1.2.2.Çelik düzlem kafes kirişli çatılar,

   1.2.3.Çelik uzay kafes kirişli çatılar,

   1.2.4.Çelik uzay kafes (uzaysal) sistemler,

1.3 Ahşap-çelik birleşik (kompozit) taşıyıcılı çatılar,

1.4 Betonarme taşıyıcılı çatılar,

1.5 Gerdirilmiş örtü taşıyıcılı çatılar

Birçok yapı malzemesi çatı kaplaması olarak kullanıldığından kaplama malzemelerine göre çatıları sınıflandırdığımızda çok  fazla seçenek ortaya çıkmaktadır. Çatı kaplama malzemeleri, bünyelerine suyun girişini tamamen kesecek veya minimize edecek şekilde üretilirler. Bu malzemelerin, suları altlarına geçirmemeleri ve yağmur indirme sistemine en hızlı şekilde ileterek yapıdan uzaklaştırılmasını sağlaması beklenir.

Estetik, uygulama kolaylığı, ekonomik nedenler gibi birçok kriter çatının kaplanacağı malzemenin belirlenmesinde etkindir.

2.1.Metal çatılar,

2.2. Kil kiremit çatılar,

2.3. Bitümlü levha çatılar, ONDULINE HR, ONDULINE ZİGANA, ONDULINE ZİGANA TILE, ONDULINE ANDROMEDA,

2.4, Bitümlü kiremit çatılar, ONDUVILLA,

2.5. Bitümlü membran (örtü) çatılar,

2.6. Şıngıl çatılar, BARDOLINE,

2.7 Çimento esaslı kiremit çatılar,

2.8. Çimento esaslı levha çatılar,

2.9. Plastik esaslı çatılar,

   2.9.1.Polikarbonat çatılar, ONDUCLAIR,

   2.9.2.Cam Elyaf Takviyeli Polyester çatılar,

   2.9.3 Plastik Membran Çatılar

2.10. Yeşil (bitkilendirilmiş-bahçe) çatılar, SİSTEM ONDUGREEN

2.11. Cam çatılar,

2.12. Tekstil çatılar,

2.13. Doğal taş çatılar, ISOLINE SİSTEMİYLE ARDUVAZ

2.14. Seramik çatılar, ONDUSER,

2.15. Kamış-saz (thatching) çatılar,

2.16. Ahşap çatılar,

2.17. Fotovoltaik kiremit çatılar,

2.18. Fotovoltaik panel çatılar,

İklimsel şartlar, düz ve eğimli çatılarda kaplama malzemesi seçimi etkiler. Yumuşak iklimlerde, iklimin malzeme seçimine etkisi oldukça azdır.

Sıcak ve kuru iklimlerde, ağır yağışların pek görülmemesi ve çatı yüzeyinden olabildiğince yararlanma isteği nedeni ile düz çatılar daha yaygındır. Ancak son yıllarda, iklimsel değişiklikler nedeni ile anlık şiddetli yağışlar oluşmakta ve bu da kısmen eğimli çatılara dönüşü beraberinde getirmekle birlikte, düşey yağmur inişlerinin sayılarının ve çaplarının son yağış verilerine göre hesaplanması da düz çatılara imkan vermektedir.

Yoğun yağışların görüldüğü bölgelerde çatı eğimi dikleşir ve düz çatı kullanımı azalır. Eğimli çatılarda kiremit, bitümlü levhalar, metal kaplamalar gibi malzemeler çatı kaplama malzemesi olarak kullanılır.

Eğimlerine göre çatıları 4 gruba ayırabiliriz:

4.1. Az eğimli (düz) çatılar,

4.2. Orta Derece Eğimli Çatılar

4.3. Dik Çatılar

4.4. Değişken Eğimli Çatılar

Çatıların en önemli işlevlerinden biri de yağmur ve kar gibi yağış sularının yapıdan sağlıklı bir şekilde uzaklaştırılmasıdır. Çatılar, yağış sularının çatıdan uzaklaştırılma şekline bağlı olarak iki gruba ayrılır.

5.1. Dışa akışlı çatılar,

5.2.  İçe akışlı çatılar,

Çatıların formu üstünü kapattığı yapının işlevine, formuna, bulunduğu topoğrafyaya, iklime, kullanılacak malzemeye ve buna benzer birçok etkene bağlı olarak değişmektedir. Formuna göre çatıları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

6.1. Doğrusal Eğimli Çatılar,

6.1.1.Teras (düz dam) çatılar, Geleneksel teras çatı sistemi, Ters teras çatı sistemi. 

6.1.2.Tek eğimli çatılar:

6.1.3.Beşik çatılar,

6.1.4.Kırma çatılar,

6.1.5.Haç biçimli çatılar,

6.1.6.Şed (testere dişi) çatılar,

6.1.7.Katlanmış plak çatılar,

6.1.8.Sivri (topuz) çatılar,

6.1.9.Mansard çatılar,

6.1.10.Kelebek çatılar,

6.2.Eğrisel Eğimli Çatılar,

6.2.1.Tonoz çatılar,

6.2.2.Kubbe çatılar,

Çatının taşıyıcı bölümü, yapımızı atmosferik etmenlerden ayıran çatı üstündeki örtü tabakasını taşıyacak özelliklerde olmalıdır. Hem kendi ağırlığını, hem de ısı ve su yalıtımının gerektirdiği diğer bütün elemanları ve çatı kaplama malzemesinin yükünü emniyetle taşıyabilecek nitelikte olmak zorundadır.

Çatılar, taşıyıcılıklarına göre 3 ana bölümde incelenebilir.

7.1. Doğrusal taşıyıcılı çatılar,

   7.1.1.Tek yönlü doğrusal taşıyıcılı çatılar,                 

   7.1.2.Çift yönlü doğrusal taşıyıcılı çatılar,

7.2 Yüzeysel taşıyıcılı çatılar,

7.3 Asma-germe çatılar,

Yaşam alanlarımızın gittikçe yoğunlaşması nedeni ile kentlerde çatıların kullanımı artmaktadır. Özellikle kent merkezlerinde inşa edilen düz çatıların yapıyı kullanan kişilerin kullanımına açılması söz konusudur. Düz (teras) çatılar kullanım durumuna göre iki gruba ayrılmaktadır.

Bu ayrımda etkili olan şey ise dış yüzeyindeki kaplama malzemesi ve kaplama altı katmanların konumudur.

8.1. Üstünde Gezilebilen Çatılar,

8.2. Üstünde Gezilemeyen Çatılar